آرکیٹکچر ءُ تخلیق کار ،ہردکانی ازم ءِ مستریں تپاوت ایش اِنت کہ اولی ءِ ازم تہنا چماں سارت کنت ءُ دومی ارواھ ءَ ۔پہ بلوچی لبزانک ءَ گوستگیں گا لبندان یکے ’’ سسا ساچ ‘‘ ءِ لبز اِنت کہ مئے لبزانک ءَ پہ ’’ تخلیق ‘‘ یا انگریزی ءَ creation ءِ بدل ءَ کار مرز بوان اِنت۔
اے لبز بندر ءَ زبان ءِ گرائمر ءِ رد ءَ دولبزانی ہمگرنچیں مرکبے یاکہ لبزے بلوچی ءِ مستریں معنا گنج (ڈکشنری ) مں سید گنج ءَ ایشی ءِ ہما معنا کہ نبشتہ اِنت آ ایش اِنت:
سسا = پگر ،سما ،ھیالات
سوچ= جوڑ کرتگیں یا کنوک ،انچوش کہ وساچ ،بزان وت جوڑ کرتگیں ہمے رنگ ءَ وت جوڑ کنوک‘‘
’’سسا ساچ ‘‘جوڑ کرتگیں یا جوڑ کنوک ،بزان جوڑ کرتگین پگر (تخلیق) اے رد ءَ اے اوں دلگوش کرزیں ھبرے بیت کہ انچو کہ من ’’سید گنج‘‘ءَ ’’ سسا ‘‘ ءِ مانا سما ءُ پگر داتگ ۔ ہمے رنگ ءَ بلوچی ءِ کہنیں شاعری ءَ اوں اے ہمے معنا آں کارمرز اِنت ۔بلے ہر دوھیں جاہاں ’’ اے اصطلاح ءِ معنا تہنا بس پہ پگر یا think َ ءَ نہ اِنت بلکیں پہ حاص پائیدگ مندیں ( تعمیری ) پگر یا گوں سرپد ءُ بودناکی شعور (conscious) ءَ اِنت اے درگت ء َ نمیرانیں ملا فاضل ءِ گالاں ماپہ درور ایر کرت کنیں ۔عاقلاں سسا کن ات کہ کش اتگ جمپاں سرے ’’ نمیرانیں سید ہاشمی ءِ گال اوں پہ ایش ءِ شاہدی ءَ ایر بنت
سنَٹ اِنت تئی سما گورم ءُ سسا ءِ رمگ رنگ
ھشک اِنت تئی گال کاسگ ءِ نک دوش ستر دوش
پمشکہ گشگ بیت کہ لبز ’’ سسا پہ think یا پہ پگر ءَ کارمرزنہ ا،نت بلکیں پہ تعمیری پگر ءَ کارمرز انت ۔پرچیکہ پہ think ءَ بلوچ ’’ ھوش‘‘ ءِ لبز ءَ کار مرز ایت ۔اگن کہ وتی لغوی معنا ءَ لبز ’’ سسا‘‘ ءِ معنا اوں ھوش اِنت بلے وھدئے کہ پہ اصطلاح کارمرز بیت تہ ایشی ءِ معنا تہنا شعور (consciousness) اِنت ءُ مں بلوچی زبان ءَ اے گیشتر ہمے معنا ءَ کارمرز اِنت۔
لبز’’سسا‘‘ ءَ لغوی معنا ھوش ءُ سما ءِ رد ءَ بچارے کہ اصطلاحی معنا شعور ءُ بودناکی ءِ رد ءَ بچارے ہر دویئں جاھاں ایشی ءِ سرگوں انسان ءِ ھوش ءِ برز ءُ جہلی حالتاں (ذہنی کیفیتاں ) روت سربیت۔
تہ ادا اے گپ وتارار است کنت کہ لبز ’’ سسا ساچ ‘‘ ءِ گندگا گوں یا گوں اشکنگا ما ساچتگیں چیزانی ہمرائی ءَ ھوش ءُ دماغ یاکہ انسان ءِ ذہن ءِ ترانگ ءَ تہ لازم کپیں کہ پہ ساچتگیں ہر چناہیں چیزے ءَ سسا ( شعور conscious) المی اِنت۔
ءُ وہدیکہ یک لوزانکی گالبندے رد ءَ نوں ما ’’ سسا ساچ ‘‘ ءَ ہمیشی ءِ بابت ءَ بوتگیں معنا آں گوں چارین گڈا ایشی ءِ معنا چوش سہرا بیت کہ ہر ہما نکانے کہ پہ فائیدگ مندی ءِ پشدر ءَ ساچگ بوتگ تہ آ سسا ساچ ءِ ساھگ ءَ گیگ کرت کنت۔
تہ لوزانک ءِ درگت ءَ شاعری ردانک نگدکاری ،نبشانک،نمدی،لوزانکی پٹ ءُ پولی کار ءُ دگہ بازیں لوزانکی تہر اوں سسا ساچ بوت کنت پرچیکہ ’’ سسا ساچ ‘‘ ءِ معنا ءِ رد ءَ اے درستیں لوزانکی تہرانی یک نہ یک مقصدے بوگ المی اِنت ءُ ہمے درستانی بنی ءُ بندری مقصد یک اِنت آ راہدربری اِنت۔
چہ اے درستیںگیش ءُ گیواراں پد وہدے نوں ما ’’ سسا ساچ ‘‘ ءَ ہمائی ء ِ جند ءِ ہمراہ گوں تخلیق ءَ دیم پہ دیم کنیں تہ اجکہ بیئں کہ اے ہردوکانی نیام ءَ سرتاں پاداں تپاوت اِنت ۔مثال اول ایشیءَ بزور کہ لبز ’’ تخلیق‘‘ ءِ لبزی وانگ ءَ کس دماغ ءُ ذہن ءِ ترانگ ءَ نہ کپ ایت ہمے تخلیقءَ معنابکنے ادا اوں ایشانی تران ءَ نگندے۔
پرچیکہ ’’ تخلیق‘‘ ءِ لغوی معنا اِنت پیداک کنگ ( پیدائش ،پیدا کرنا، بحوالہ فیروز الغات)
ماں دگہ معنا گنجے ءَ تخلیق ءِ معنا چوش اِنت
تخلیق،پیدائش،جوڑ ثغیں ( بحولہ ،اردو بلوچی لغت،مرکزی اردو بورڈ گلبرگ لاہور)
تخلیق ءِ بندر (مصدر) ’’ خلق‘‘ اِنت ءُ چوشکہ اے یک عربی لبزے تہ ماں عربی زبان ءَ خلق ء، معنا اِنت پیداک کنگ۔
(to produce to create to r.f .a dictionoray and glossary of royal book compony karachi) ءُ دومی رنگ ءَ ہردے کہ ما تخلیق ءِ لوزانکی معنا ءَ بگندیں لوزانک ءَ شاعری ءُ فکشن تہنا پہ تخلیق ءِ اندر ءَ آورت کن اَنت ءُ ہما شاعری ءُ افسانہ ءُ ناول کہ زانگ نہ بنت کہ چہ کج کاینت چہ سسا ءَ ،سما ءَ ،ہوش ءَ یاکہ چہ دگہ چیزے ءِ زور ءَ یا سسا ءُ سما ءُ ایندگہ چم نگندیں چیزانی ھواری ءَ بزاں کہ بے مقصدی ءِ حالت ءَ تہنا ہمے گشگ بیت کہ باطنی مارشتانی آزاتیں درانگاز کہ شاعری یاکہ فکشن ءِ دروشم بنت تخلیق زانگ بنت۔
بلئے بلوچی ءِ سسا ساچ ءِ رد ءَ ایشیءِ اولی لبز ’’ سسا ‘‘ پہ شعور ءَ اشارہ اِنت ۔بلئے بن اصل ءَ شعور سسا ءَ را نہ گش اَنت ’’ شعور بندر ءَ اوں عربی زبان ءِ لبزے کہ ایشی ءِ معنا اِنت مارشت یا (feeling) ءُ قرآن ءَ ہمے لبز ’’تشعرون ‘‘ یا لشعرون ‘‘سورۃ البقر،سورۃ الشعر ،سورۃ الیوسف ،سورۃ العمران ،سورۃ الاعراف ءُ دگہ اوں سورتاں گندگ ءُ پہ مارشت ءِ معنا آن کارمرز ءُ وانگ بیت(بحولہ، آرا ء فہیم اعظمی تاکدیم ۷۱)
ہمے رنگ ءَ انگریزی ءِ creationءِ گپ اِنت کہ بندر ءَ اچ لاطینی لبز creatus ءَ زورگ بوتگ کہ معنا اِنت پیداک کنگ یا جوڑ کنگ یاکہ to produce۔لوزانک ءِ درگت ءَ تخلیق ءِ ہر معنائے کہ پیشدارگ بوت ہما درستیں پہ creationءَ اوں یک اَنت ۔
ہمے پیم ءَ چہ لبز creation ءَ اوں لبز ظاہری صورت ءَ دماغ ذہن یاکہ ہوش ءُ سما ءِ نیم ءَ ہچ رنگیں اشارہ نیست ۔ ءُ تخلیق ءُ creation ءَ ما لوزانک ء َ ابید اوں زند گی ء ِ ایندگہ پڑ ءُ جاوراں کارمرز کرت کنیں ءُ ہردویئں پڑاں اے دوہیں توانایئں اصطلاح وتی سرجمیں معنا ءُ مراداں پیلہ اوں کن اَنت۔ایشانی دروشم(ہیت) اوں بدل نہ بیت ءُ ایشانی زیبائی ءُ زیمل اوں ہچ رنگ ءَ نزور نہ بیت پہ درور ءَ ماگشیں ’’ یولیسس جمیس جوائس ءِ بے مٹین تخلیق اِنت یاکہ ’’ وسیٹ لینڈ ‘‘ ایلیٹ ءِ نامی ایں لچھہ ءِ دروشم ءَ زیبائیں تخلیق اِنت ئُ دگہ دروشمے ءَ انسان قدرت ءِ تخلیق اِنت گلابءِ پل زمین ءِ تخلیق اِنت چہ ماس ءِ شکم ءَ انسان ءِ تخلیق بیت یاکہ creation of god the wind is grestest ہمے درستیں درور کہ من بیان کرت اَنت اے گپانی یا جملہ آنی تب ءُ رنگ اردو ءَ ات اگن ہمے گپاں مااردو ءَ رجانک کنگ ءِ جہد کنگ بہ بیت ءُ بلوچی ء َ گشگ بیت تہ راھے در کپیت۔
ج میس جوائس ءِ بے مٹیں سسا ساچ یولیس اِنت، ویسٹ لینڈ ایلیٹ ءِ بے دروریں سسا ساچ انت انسان قدرت ءِ پیداک کتگیں اِنت ،گلاب ءِ پل زمیں ءِ رودینتگیں اِنت چک چہ مات ءِ شکم ءَ ردایت ۔
چہ اے دروراں سہرابوت کہ ابید ءِ لوزانکی سیا ھیگانی معنا آں ( کہ پہ آہاں اوں الکاپی ءَ نہ گیش اتگ ) ’’ سسا ساچ ءَ را دگہ نیمے ءَ کار بندگ ءِ زورمان نیست۔
پہ ہمے معنا ء َ تخلیق ءِ معنا ءَ دگہ جاھے ءَ کار بہ بندے تہ آئی ءِ لبزی صورت پشت نہ مان ایت ءُ نیکہ لغوی ءُ اصطلاحی معنائے وتی جاہ ءَ داریت اِنت۔
اے لبز ءِ پشدر ءَ ہما لوزانکی لیکہ کہ مارگ بیت یا ہما لوزانکی جنز ء ِ نشان کہ پجارگ بنت تہ آ ماں لوزانک ءَ دیمروئی ءِ ساڑا ؤکانی جنز (ترقی پسند تحریک ) ءِ نشان اَنت دیمروئی دوستداریں لبزانکارانی لیکہ ءِ بن ہشت ہمیشی ءِ سرا ایر اِنت ءُ آہانی دعوی اِنت کہ ابدمانیں لوزانک یا کہ ہما آنی زبان ءِ تخلیق ابید ءِ سسا کنگ ءُ شعوری جہد اں نبشتہ بوت نہ کنت ءُ آہانی نز ءَ تخلیق ءَ شعور المی اِنت ۔دراصل ءَ ’’ سسا ساچ ‘‘ ءِ اصطلاح ءَ رالبز ’’ سسا ءَ نزور کتگ ایشی ءِ بدل ءَ مروچاں بلوچی ادب ءَ برے برے لبز ’’ ساچشت ‘‘ کارمرز بوگا انت بگندے اے اوں تخلیق(creation) ءِ معنا ءَ دات مکنت بلے پدا اوں چہ سسا ساچ ءَ جوان تر اِنت کہ اشی ءِ اندر ءَ تچک ءَ تچک ہوش فگر شعور ءُ سما ءِ گپ نیست بس تہنا ساچتگیں نکان یا کہ جوڑ بوتگیں چیز ءِ معنا ءَ دنت ۔منی وتی اندازہ ءُ ھیال اِنت کہ دنیا ءِ ایندگہ تک ءُ سرا ابید لوزانک ءِ درگت ءَ ــ’’ ساچشت‘‘ گوں تخلیق ءُ craetion لغوی ءُ اصطلاحی معنا ءِ نزیک بلکیں سک باز نزیک اِنت۔